• Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
  • Skip to footer
  • NCERT Solutions
    • NCERT Books Free Download
  • TS Grewal
    • TS Grewal Class 12 Accountancy Solutions
    • TS Grewal Class 11 Accountancy Solutions
  • CBSE Sample Papers
  • NCERT Exemplar Problems
  • English Grammar
  • MCQ Questions

CBSE Tuts

CBSE Maths notes, CBSE physics notes, CBSE chemistry notes

Upsarg in Hindi – उपसर्ग (Upsarg) – परिभाषा, भेद और उदाहरण

Contents

  • 1 उपसर्ग (Prefixes) की परिभाषा भेद और Examples
    • 1.1 उपसर्ग (Prefix)
    • 1.2 संस्कृत के उपसर्ग
    • 1.3 हिंदी के उपसर्ग
    • 1.4 उर्दू के उपसर्ग
    • 1.5 Upsarg in Hindi अभ्यास प्रश्न

उपसर्ग (हिन्दी व्याकरण) यौगिक शब्दों के बारे में बताया जा चुका है कि इसमें दो रूढ़ों का प्रयोग होता है। इसके अलावा उपसर्गों, प्रत्ययों के कारण भी यौगिक शब्दों का निर्माण होता है।

उपसर्ग (Prefixes) की परिभाषा भेद और Examples

व्युत्पत्ति के आधार पर मुख्य रूप से शब्द के दो मूल रूप होते हैं, रूढ़ और यौगिक। रूढ़ शब्द किसी के मेल से नहीं बनते, ये स्वतंत्र होते हैं। लेकिन यौगिक शब्दों की रचना रूढ़ शब्द के आदि व अंत में जुड़ने वाले शब्दांशों से होती है। ये शब्दांश रूढ़ शब्द से मिलकर इसके अर्थ में परिवर्तन ला देते हैं।
जैसे: श्रम से बने ये शब्द:

  • परि + श्रम = परिश्रम
  • परि + श्रमी = परिश्रमी
  • श्रम + इक = श्रमिक
  • श्रम + जीवी = श्रमजीवी
  • श्रम + शील = श्रमशील

इस प्रकार नए शब्दों की रचना होती है। यही ‘शब्द-रचना’ कहलाती है। शब्द-रचना के मुख्य तीन प्रकार हैं :

  1. उपसर्ग
  2. प्रत्यय
  3. समास।

उपसर्ग (Prefix)

शब्दों के आदि में जुड़कर शब्दों के अर्थ में विशेषता लाने वाले शब्दांश ‘उपसर्ग’ कहलाते हैं। इन उपसर्गों का अलग से प्रयोग नहीं किया जा सकता अर्थात् स्वतंत्र रूप में इनका कोई विशेष महत्त्व नहीं होता। हिंदी में मुख्य रूप से संस्कृत तत्सम शब्द पाए जाते हैं। इसके अलावा हिंदी तथा उर्दू तत्सम शब्दों का भी प्रयोग होता है।

संस्कृत के उपसर्ग

उपसर्ग  अर्थ  शब्द रूप
अ  (नहीं, अभाव, हीन, विपरीत)  अखंड, अनाथ, अथाह, अधर्म, अदृश्य, अडिग, अचल, अलौकिक।
अन्  (नहीं, अभाव)  अनाचार, अनपढ़, अनादि, अनमोल, अनेक, अनावश्यक, अनिच्छा, अनुपस्थिति।
अधि  (ऊपर, समीप, बड़ा)  अधिकरण, अधिकार, अधिपति, अधिनायक।
अति  (अधिक, ऊपर)  अतिशय, अतिरिक्त, अतिक्रमण, अतिचार, अत्यधिक।
अनु  (पीछे, समान)  अनुकरण, अनुगामी, अनुकंपा, अनुशीलन, अनुराग, अनुज, अनुगमन।
अभि  (तरफ, सामने, समीप)  अभियोग, अभिनेता, अभिमान, अभिनव, अभिमुख।
अप  (बुरा, हीन, अभाव, विपरीत)  अपव्यय, अपकीर्ति, अपमान, अपयश, अपवाद, अपशब्द।
अव  (बुरा, नीचा, हीन)  अवगुण, अवनति, अवशेष, अवनत, अवसान।
आ  (तक, पूर्ण)  आगमन, आमरण, आजीवन, आग्रह, आकृति, आदान, आचरण, आकर्षण।
उप  (समीप, छोटा, गौण)  उपमा, उपनिवेश, उपकरण, उपचार, उपभेद, उपनाम, उपदेश, उपसंहार।
उत्  (ऊँचा, श्रेष्ठ)  उत्कर्ष, उत्थान, उत्पत्ति, उत्तम, उत्कंठा, उत्पन्न।
कु  (बुरा, हीन)  कुरूप, कुकर्म, कुमंत्रणा, कुचाल।
चिर  (सदैव, बहुत)  चिरकाल, चिरायु, चिरंतन।
तत्  (उसके जैसा)  तत्काल, तत्पर, तत्पश्चात्।
दुर  (बुरा, कठिन)  दुराचार, दुरवस्था, दुर्गति, दुर्गुण, दुर्बल, दुर्जन, दुर्भाग्य, दुर्गम।
नि  (निषेध, बाहर, भीतर, अभाव)  निषेध, निकृष्ट, निरूपण, निवास, नियुक्त, निदान, निवारण।
निर  (निषेध, रहित, बाहर)  निर्भय, निर्वासन, निर्दोष, निर्वाह, निराश, निर्जीव, निरपराध।
परा  (सीमा से अधिक, उलटा)  पराजय, पराक्रम, पराधीन, पराकाष्ठा, परामर्श।।
परि  (आसपास, चारों ओर, पूर्ण)  परिकल्पना, परिणाम, परिचर्या, परिच्छेद, परिवेश, परिक्रमा।
प्र  (अधिक, आगे, ऊपर)  प्रगति, प्रक्रिया, प्रवाह, प्रयत्न, प्रतिष्ठा, प्रबल, प्रहार, प्रयोग।
प्रति  (ओर, विरुद्ध, सामने, प्रत्येक)  प्रतिकूल, प्रतिहिंसा, प्रतिदिन, प्रतिक्षण, प्रतिनिधि, प्रतिवादी, प्रतिध्वनि।
वि  (विशेष, उलटा, विशेषता)  वियोग, विभाग, विज्ञान, विक्रय, विमुख, विधवा, विनम्र, विनत।
सम्  (संयोग, अच्छा, पूर्णता)  संपत्ति, सम्मान, सम्मेलन, संपूर्ण, संबंध, सम्मुख, संभव, संतोष।
स  (साथ)  सफल, सरल, सरस, सजीव, सपरिवार, सक्रिय।
सु  (अच्छा, अधिक, सहज)  सुपुत्र, सुकर्म, सुगम, सुमन, सुलभ, सुदूर, सुकन्या, सुकुमार, सुशिक्षित।
स्व  (अपना)  स्वराज्य, स्वतंत्र, स्वच्छंद, स्वभाव।

हिंदी के उपसर्ग

अध  (आधा)  अधजला, अधमरा, अधपका, अधखिला, अधखाया।
उ  (अभाव, रहित)  उऋण, उजड़ा, उनींदा।
कु  (बुरा, बुराई, निचला)  कुपात्र, कुख्यात, कुचाल, कुकर्म, कुमार्ग, कुअवसर।
दु  (बुरा, हीन) दुबला, दुसह, दुकाल, दुसाध्य, दुर्जन, दुर्गम।
बिन  (निषेध के बिना)  बिनदेखा, बिनब्याहा, बिनजाना, बिनबोया, बिनखाया।
भर  (पूरा, ठीक)  भरपूर, भरमार, भरपेट।
स,सु  (अच्छा, उत्तम)  सपूत, सरल, सजग, सचेत, सरस, सुगम, सुकन्या, सुफल।

उर्दू के उपसर्ग

कम  (थोड़ा)  कमसिन, कमजोर, कमबख्त, कमउम्र।
ना  (नहीं, अभाव)  नापसंद, नासमझ, नालायक, नाजायज़, नाबालिग, नामुमकिन।
बद  (बुरा)  बदकिस्मत, बदचलन, बदतमीज, बदनाम, बदसूरत।
खुश  (प्रसन्न)  खुशकिस्मत, खुशहाल, खुशख़बरी, खुशनसीब, खुशबू।
बे  (बिना)  बेकसूर, बेरहम, बेईमान, बेनकाब, बेचारा, बेइज्जत।
ला  (बिना)  लापरवाह, लाइलाज, लावारिस, लाजवाब, लाचार।
हर  (प्रत्येक)  हररोज़, हरपल, हरसाल, हरदिन।
हम  (समान)  हमशक्ल, हमदर्द, हमराह, हमराज़, हमसफ़र, हमवतन, हमदर्दी।

पाठ्यपुस्तक ‘स्पर्श’ में प्रयुक्त उपसर्ग युक्त शब्द

1. धूल

शब्द  –  उपसर्ग +  मूल शब्द
अनावश्यक  –  अन् +  आवश्यक
उपमान  –  उप +  मान
दुर्भाग्य  –  दुर् +  भाग्य
प्रवास  –  प्र +  वास
संसर्ग  –  सम् +  सर्ग
अभिजात  –  अभि +  जात
दुर्लभ  –  दुर +  लभ
निर्वंद्व  –  निर +  वंद्व
संचालन  –  सम् +  चालन
संस्कृति  –  सम् +  कृति

2. दुख का अधिकार

शब्द  –  उपसर्ग +  मूल शब्द
अधिकार  –  अधि +  कार
निर्वाह  –  निर् +  वाह
परिस्थिति  –  परि +  स्थिति
विभिन्न  –  वि +  भिन्न
विश्राम  –  वि +  श्राम
अनुभूति  –  अनु +  भूति
परलोक  –  पर + लोक
बेहया  –  बे +  हया
वियोग  –  वि +  योग
संभ्रांत  –  सम् +  भ्रांत

3. एवरेस्ट : मेरी शिखर यात्रा

शब्द –  उपसर्ग + मूल शब्द
अत्यंत  –  अति +  अंत
अवगत  –  अव +  गत
अस्थायी  –  अ +  स्थायी
आरोहण  –  आ +  रोहण
उपयोग  –  उप +  योग
प्रगति  –  प्र +  गति
प्रतिकूल  –  प्रति +  कूल
प्रत्येक  –  प्रति +  एक
प्रसिद्ध  –  प्र +  सिद्ध
विशेष  –  वि +  शेष
संपूर्ण  –  सम् +  पूर्ण
सपाट  –  स +  पाट
सुपुत्री  –  सु +  पुत्री
अभियान  –  अभि +  यान
अवसाद  –  अव +  साद
आपूर्ति  –  आ +  पूर्ति
आरोही  –  आ +  रोही
दुर्गम  –  दु +  र्गम
प्रतिदिन  –  प्रति +  दिन
परिचय  –  परि +  चय
विख्यात  –  वि +  ख्यात
विचित्र  –  वि +  चित्र
संसार  –  साम +  सार
सफल  –  स +  फल
सुरक्षा  –  सु +  रक्षा

4. तुम कब जाओगे, अतिथि

शब्द  –  उपसर्ग +  मूल शब्द
अतिथि  –  अ +  तिथि
अनुमान  –  अनु +  मान
आगमन  –  आ +  गमन
आघात  –  आ +  घात
उपवास  – उप + वास
अदृश्य  –  अ +  दृश्य
अज्ञात  –  अ +  ज्ञात
आग्रह  –  आ +  ग्रह
आशंका  –  आ +  शंका
निर्मूल  –  नि +  र्मूल
निस्संकोच  –  निस् (निः) +  संकोच
प्रदान  –  प्र +  दान
विगत  –  वि +  गत
संक्रमण  –  सम् + मण
सत्कार  –  सत +  त्कार
सम्मान  –  मान + मान
सादर  –  स +  आदर
अदृश्य  –  अ +  दृश्य
बावजूद  –  बा +  वजूद
विश्वास  –  वि +  श्वास
संभावना  –  स +  भावना
सपरिवार  –  स +  परिवार
स्वागत  –  सम +  आगत
सुलभ  –  स +  लभ

5. वैज्ञानिक चेतना के वाहक चंद्रशेखर वेंकट रामन्

शब्द  –  उपसर्ग +  मूल शब्द
अक्षुण्ण  –  अ +  क्षुण्ण
अनेक  –  अन् +  एक
असंख्य  –  अ +  संख्य
उपकरण  –  उप +  करण
उपस्थित  –  उप +  स्थित
परिमाण  –  परि +  माण
परिहास  –  परि +  हास
प्रचार  –  प्र +  चार
प्रदर्शन  –  प्र +  दर्शन
प्रयोग  –  प्र +  योग
बेचैन  –  बे +  चैन
विराट  –  वि +  राट
संपादन  –  सम् +  पादन
संस्थान  –  सम् +  स्थान
सशक्त  –  स +  शक्त
अनुसंधान  –  अनु +  संधान
अभाव  –  अ +  भाव
उन्नत  –  उत +  नत
उपयोगी  –  उप +  योगी
परिणाम  –  परि +  णाम
परिवर्तन  –  परि +  वर्तन
प्रकृति  –  प्र +  कृति
प्रतिमूर्ति  –  प्र +  तिमूर्ति
प्रभाव  –  प्र +  भाव
प्रसार  –  प्र +  सार
विदेशी  –  वि +  देशी
विज्ञान  –  वि +  ज्ञान
संभव  –  साम +  भव
सटीक  –  स +  टीक

6. कीचड़ का काव्य

शब्द –  उपसर्ग + मूल शब्द
उत्तम –  उत् + तम
समतल –  सम + तल
तिरस्कार –  तिरस् + कार

7. धर्म की आड़

शब्द – उपसर्ग +  मूल शब्द
अत्यंत – अति +  अंत
आचरण – आ +  चरण
उत्साह – उत् +  साह
दुरुपयोग – दुरु +  उपयोग
प्रकार – प्र +  कार
अपवित्र – अ +  पवित्र
उत्पात – उत् +  पात
उद्योग – उत् +  योग
निस्संदेह – निस् (निः) +  संदेह
प्रपंच – प्र +  पंच
प्रयत्न – प्र +  यत्न
लामजहब – ला +  मजहब
संग्राम – सम् + गम
सुगम – सु +  गम
बेचारा – बे +  चारा
विरुद्ध – वि + रुद्ध
सदाचार – सत् +  चार

8. शुक्रतारे के समान

शब्द –  उपसर्ग + मूल शब्द
अकाल –  अ +  काल
अत्याचार –  अति +  आचार
अनवरत् –  अन +  अवरत
अनुभव –  अनु +  भव
असत्य –  अ +  सत्य
उपकारी –  उप +  कारी
निर्मल –  निर् +  मल
प्रतिनिधि –  प्रति +  निधि
प्रवचन –  प्र +  वचन
विदेश –  वि +  देश
विभाग –  वि +  भाग
संगठन –  सम् +  गठन
संवाद –  सम् +  वाद
अक्षर –  अ +  क्षर
अनगिनत –  अन +  गिनत
अनायास –  अन +  अयास
अनुवाद –  अनु +  वाद
आग्रह –  आ +  ग्रह
निडर –  नि +  डर
प्रतिकूल –  प्रति +  कूल
परिचय –  परि +  चय
प्रसंग –  प्र +  संग
विनय –  वि +  नय
विवाद –  वि +  वाद
संपादक –  सं +  पादक
समान –  स +  मान

पूरक पुस्तक ‘संचयन’ में प्रयुक्त उपसर्ग युक्त शब्द
1. गिल्लू

शब्द  –  उपसर्ग +  मूल शब्द
अतिरिक्त  –  अति +  रिक्त
अवतीर्ण  –  अव +  तीर्ण
आहत  –  आ +  हत
उपचार  –  उप +  चार
परिचारिका  –  परि +  चारिका
प्रयुक्त  –  प्र +  युक्त
विवेचन  –  वि +  वेचन
संतोष  –  सम +  तोष
समान  –  स +  मान
अपवाद  –  अप +  वाद
अवमानना  –  अव +  मानना
आहार  –  आ +  हार
निश्चेष्ट  –  निस् (निः) +  चेष्ट
प्रभात  –  प्र +  भात
विचित्र  –  वि +  चित्र
विश्वास  –  वि +  श्वास
सघन  –  स +  घन
सुलभ  –  सु +  लभ

2. स्मृति शब्द

शब्द  –  उपसर्ग +  मूल शब्द
अचूक  –  अ + +  चूक
अनेक  –  अन + +  एक
आशंका  –  आ + +  शंका
दुधारी  –  दो + +  धारी
अनुमान  –  अनु + +  मान
आक्रमण  –  आ + +  क्रमण
उपहास  –  उप + +  हास
दुविधा  –  दो + +  विधा
निर्भर  –  निर + +  भर
प्रकोप  –  प्र + +  कोप
प्रतिदिन  –  प्रति + +  दिन
प्रतीक्षा  –  प्रती + +  तीक्षा
प्रवृत्ति  –  प्र + +  वृत्ति
बेहाल  –  बे + +  हाल
संभावना  –  सम् + +  भावना
समकोण  –  सम् + +  कोण
निश्चय  –  निस् + +  चय
प्रतिद्वंद्वी  –  प्रति + +  वंद्वी
प्रतिध्वनि  –  प्रति + +  ध्वनि
प्रतिवर्ष  –  प्रति + +  वर्ष
प्रारंभ  –  प्र + +  आरंभ
संकल्प  –  सम् + +  कल्प
सजल  –  स + +  जल
सम्मुख  –  सम् + +  मुख

3. कल्लू कुम्हार की उनाकोटी

शब्द –  उपसर्ग +  मूल शब्द
अछूत –  अ +  छूत
अनुसार –  अनु +  सार
असाधारण –  अ +  साधारण
दरअसल –  दर +  असल
निरक्षर –  निर् +  अक्षर
निर्यात –  निर् +  आयात
प्रतिशत –  प्र +  शत
प्रमुख –  प्र +  मुख
प्रसिद्ध –  प्र +  सिद्ध
विक्षिप्त –  वि +  क्षिप्त
संदर्भ –  सम् +  दर्भ
अनुरोध –  अनु +  रोध
असमर्थ –  अ +  समर्थ
आकृष्ट –  आ +  कृष्ट
दुर्गम –  दुर +  गम
निर्माण –  निर +  माण
प्रकृति –  प्र +  कृति
प्रवास –  प्र +  वास
विचार –  वि +  चार
संतुलन –  सम् +  तुलन
सम्मान –  सम् +  मान

4. मेरा छोटा-सा निजी पुस्तकालय

शब्द  –  उपसर्ग +  मूल शब्द
अदम्य  –  अ +  दम्य
अनुपात  –  अनु +  पात
अनुवाद  –  अनु +  वाद
अवरोध  –  अव +  रोध
नापसंद  –  ना +  पसंद
पुनर्जीवन  –  पुनः(पुनर्) +  जीवन
प्रकार  –  प्र +  कार
प्रयोग  –  प्र +  योग
विरुद्ध  –  वि +  रुद्ध
संकलन  –  सम् +  कलन
अनिच्छा  –  अर् +  इच्छा
अनुभव  –  अनु +  भव
अनेक  –  अनु +  एक
असहाय  –  अ +  सहाय
नासमझ  –  ना +  समझ
परिश्रम  –  परि +  श्रम
प्रतिशत  –  प्रति +  शत
विक्रेता  –  वि +  क्रेता
विश्राम  –  वि +  श्राम

5. हामिद खाँ शब्द

शब्द  –  उपसर्ग +  मूल शब्द
अधेड़  –  अ +  धेड़
परदेश  –  पर +  देश
प्रवेश  –  प्र +  वेश
बेखटके  –  बे +  खटके
निर्माण  –  निर +  माण
परिवर्तन  –  परि +  वर्तन
बदबू  –  बद +  बू
स्वागत  –  सु +  आगत

6. दीये जल उठे

शब्द  –  उपसर्ग +  मूल शब्द
अनुमान  –  अनु +  मान
अभिव्यक्ति  –  अभि +  व्यक्ति
उल्लेख  –  उत् +  लेख
पुरस्कार  –  पुरः (पुरस्) +  कार
संक्षिप्त  –  सम् +  क्षिप्त
अभियान  –  अभि +  यान
आग्रह  –  आ +  ग्रह
कुशासन  –  कु +  शासन
प्रतिक्रिया  –  प्रति +  क्रिया

Upsarg in Hindi अभ्यास प्रश्न

1. निम्नलिखित उपसगों से तीन-तीन शब्द बनाइए :

 अभि  …………………  …………………  …………………
 उत् ………………… ………………… …………………
 निर ………………… ………………… …………………
 बिन ………………… ………………… …………………
 खुश ………………… ………………… …………………
 नि ………………… ………………… …………………
 अव ………………… ………………… …………………
 ब्द ………………… ………………… …………………
 चिर ………………… ………………… …………………
 प्रति ………………… ………………… …………………
 अति ………………… ………………… …………………
 अधि ………………… ………………… …………………
 अनु ………………… ………………… …………………
 परा ………………… ………………… …………………
 उप ………………… ………………… …………………
 दुर ………………… ………………… …………………
 अप ………………… ………………… …………………
 सु ………………… ………………… …………………
 प्र ………………… ………………… …………………
 समृ ………………… ………………… …………………
 अन् ………………… ………………… …………………
 पुनर ………………… ………………… …………………
 सह ………………… ………………… …………………
 पुनर् ………………… ………………… …………………
 सह ………………… ………………… …………………
 अध ………………… ………………… …………………
 बा ………………… ………………… …………………
 हम ………………… ………………… …………………
 हर ………………… ………………… …………………
 चौ ………………… ………………… …………………
 कु ………………… ………………… …………………
 अ ………………… ………………… …………………

2. निम्नलिखित शब्दों से उपसर्ग और मूल शब्द अलग-अलग कीजिए:

उपसर्ग मूलशब्द
अतिरिक्त  …………………..  …………………..
अपशब्द  …………………..  …………………..
अवगुण  …………………..  …………………..
अनुरोध  …………………..  …………………..
विलास  …………………..  …………………..
परिक्रमा  …………………..  …………………..
निबंध  …………………..  …………………..
उत्सव  …………………..  …………………..
बदनाम  …………………..  …………………..
लाइलाज  …………………..  …………………..
हमउम्र  …………………..  …………………..
बाकायदा  …………………..  …………………..
सजीव  …………………..  …………………..
असफल  …………………..  …………………..
प्रतिक्षण  …………………..  …………………..
पराक्रम  …………………..  …………………..
उच्चारण  …………………..  …………………..
अनुकरण  …………………..  …………………..
अवरोहण  …………………..  …………………..
चिरपरिचित  …………………..  …………………..
अपकार  …………………..  …………………..
अभिमान  …………………..  …………………..
अवकाश  …………………..  …………………..
उच्चारण  …………………..  …………………..
उपकरण  …………………..  …………………..
दुराचार  …………………..  …………………..
निरपराध  …………………..  …………………..
निषेध  …………………..  …………………..
पराजय  …………………..  …………………..
प्रकृति  …………………..  …………………..
प्रतिकार  …………………..  …………………..
विकल  …………………..  …………………..
संकल्प  …………………..  …………………..
सुगम  …………………..  …………………..
अंतरात्मा  …………………..  …………………..
अनंत  …………………..  …………………..
कुकर्म  …………………..  …………………..
पुनर्जन्म  …………………..  …………………..
पुनरागमन  …………………..  …………………..
बहिष्कार  …………………..  …………………..
समकोण  …………………..  …………………..
उनतीस  …………………..  …………………..
चौमासा  …………………..  …………………..
अभ्यागत  …………………..  …………………..
अवशेष  …………………..  …………………..
उन्नति  …………………..  …………………..
उपकार  …………………..  …………………..
नियम  …………………..  …………………..

Primary Sidebar

NCERT Exemplar problems With Solutions CBSE Previous Year Questions with Solutoins CBSE Sample Papers

Recent Posts

  • MCQ Questions with Answers for Class 12, 11, 10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, and 1 all Subjects
  • Angle, Types of Angles
  • AND gate is formed by using two? 1)OR 2)NAND 3)NOT 4)NOR
  • And expression for one minus the quotient of one and a number X?
  • What is average human body temperature in Kelvins?
  • How many moles of caffeine are in a cup, and how many molecules of caffeine?
  • How far will the car have traveled in that time?
  • What is its atomic number?
  • How many neutrons does it have?
  • An atom loses electrons to form what?
  • What is the atomic number of this atom?
  • Which one of these is the answer?
  • What is its concentration?
  • Can an equilateral triangle also be isosceles?
  • What is the charge of an alpha particle?

Footer

Maths NCERT Solutions

NCERT Solutions for Class 12 Maths
NCERT Solutions for Class 11 Maths
NCERT Solutions for Class 10 Maths
NCERT Solutions for Class 9 Maths
NCERT Solutions for Class 8 Maths
NCERT Solutions for Class 7 Maths
NCERT Solutions for Class 6 Maths

SCIENCE NCERT SOLUTIONS

NCERT Solutions for Class 12 Physics
NCERT Solutions for Class 12 Chemistry
NCERT Solutions for Class 11 Physics
NCERT Solutions for Class 11 Chemistry
NCERT Solutions for Class 10 Science
NCERT Solutions for Class 9 Science
NCERT Solutions for Class 7 Science
MCQ Questions NCERT Solutions
CBSE Sample Papers
cbse ncert
NCERT Exemplar Solutions LCM and GCF Calculator
TS Grewal Accountancy Class 12 Solutions
TS Grewal Accountancy Class 11 Solutions